Xlibre: de X11-fork die het debat over de toekomst van de Linux-desktop opnieuw opent

In het levendige en steeds veranderende universum van vrije software hebben weinig nieuwsberichten zoveel stof doen opwaaien als de recente verschijning van Xlibre, de fork van X11/Xorg die in 2025 uitkomt. We hebben het over een onderwerp dat niet alleen de technische fundamenten van het bureaublad op zijn kop zet Linux, maar brengt ook filosofische debatten, persoonlijke controverses en talloze vragen over de toekomst van de grafische ervaring in GNU/Linux en andere vergelijkbare systemen met zich mee.

Als je geïnteresseerd bent in de toekomst van de grafische interface in Linux, de eeuwige strijd tussen X11 en Wayland, of als je volledig wilt begrijpen waarom deze fork voor controverse in de community heeft gezorgd, mis dan niet de gedetailleerde analyse die we hier plaatsen. Maak je klaar om je te verdiepen in de technische details, de motivaties erachter, de reacties van de community en de sociale context die de evolutie van Xlibre en de geschiedenis van X11 zelf vormgeeft.

De oorsprong van Xlibre: wat is het en waarom is het ontstaan?

Xlibre is ontstaan ​​als een directe fork van Xorg, de legendarische grafische server die al tientallen jaren de visuele ervaring op de meeste systemen ondersteunt. Unix en Linux. Het initiatief werd geleid door Enrico Weigelt, een ontwikkelaar die, hoewel hij pas in 2024 actief begon bij te dragen – en geen officiële Xorg-beheerder was zoals sommige media ten onrechte beweerden – al snel de belangrijkste drijvende kracht achter het project werd.

De reden voor de creatie van Xlibre gaat verder dan puur technische kwesties: Volgens Weigelt was zijn besluit een reactie op vermeende blokkades, boycots en zuiveringen van zijn bijdragen binnen Xorg, die vooral toegeschreven werden aan werknemers van grote bedrijven zoals Red Hat. De ontwikkelaar beweert dat er actief wordt gepleit voor de vervanging van X11 door standaarden als Wayland., die als moderner wordt beschouwd, maar volgens hem en vele verdedigers van de oude school duidelijke functionele en toegankelijkheidstekorten heeft.

De aankondiging van Xlibre viel vrijwel precies samen met Canonicals besluit om de ondersteuning voor X11-sessies standaard te verwijderen uit Ubuntu 25.10. Dit leidde tot talloze theorieën over de vraag of dit een directe reactie was of een gelukkige samenloop van omstandigheden. De waarheid is dat de opkomst van Xlibre plaatsvond op een moment dat de toekomst van X11 meer dan ooit bedreigd leek.

Persoonlijke controverses, blokkades en ideologische standpunten

Xlibre heeft niet alleen naam gemaakt vanwege de technische voorstellen, maar ook vanwege de maatschappelijke en filosofische omwenteling die het teweeg heeft gebracht. Weigelt zelf werd verbannen en zijn accounts en repositories werden verwijderd op platforms als GitLab en Freedesktop.org, wat een golf van steun en afwijzing in de open source-community teweegbracht.

• Weigelt's beschuldigingen tegen sommige leden van Xorg – met name die welke met Red Hat te maken hebben – omvatten de vermeende "zuivering" van hun aanwezigheid en bijdragen in de repository, het sluiten van tickets en samenvoegingen, en het verwijderen van hun account, wat openlijk tot gepolariseerde meningen heeft geleid.
• Het standpunt van Xlibre, zoals verwoord in zijn GitHub README, benadrukt dat het onafhankelijk moet zijn van grote bedrijven en dat het beleid dat het als 'discriminerend' of gepolitiseerd beschouwt, moet worden afgewezen.wat hem zowel lof opleverde van degenen die pleiten voor een ruimte zonder commerciële agenda's, als kritiek van degenen die het een extreem of polariserend standpunt vinden.

De controverse werd aangewakkerd door Weigelts eerdere uitspraken, onder meer over sociale, technologische en gezondheidskwesties (zoals de publieke verwerping van zijn anti-vaccinatiestandpunten door Linus Torvalds in 2021). Sommigen in de gemeenschap vinden deze uitspraken afleidend van het technische debat, terwijl anderen ze irrelevant vinden voor het project.

Technisch overzicht: voorgestelde wijzigingen, risico's en huidige status

Xlibre is ontstaan ​​met het uitgesproken doel om de Xorg-code op te schonen, te moderniseren en te optimaliseren, en zo openlijk de confrontatie aan te gaan met de 'last' die Weigelt zelf aan de kaak stelt in de basis van X11. Van de belangrijkste technische innovaties en uitdagingen die de vork met zich meebrengt, vallen de volgende op:

• Diepe code opschonen, met als doel verouderde, overbodige of instabiele componenten te verwijderen.
• Beveiligings- en prestatieverbeteringen, met als doel een flexibelere en robuustere gebruikerservaring te creëren, terwijl de compatibiliteit met klassieke X11-toepassingen behouden blijft.
• ABI's (module binaire interfaces) wijzigenDit betekent dat drivers en modules opnieuw gecompileerd moeten worden om compatibiliteit met Xlibre te garanderen. Oudere drivers en modules kunnen namelijk niet meer werken en ernstige systeemcrashes veroorzaken.
• Specifieke waarschuwingen voor gevorderde gebruikers:Het wordt aanbevolen de omgeving voor te bereiden op mogelijke crashes of kritieke fouten. Het is aan te raden om externe toegang te configureren via SSH of timers, om gedwongen herinstallaties te voorkomen als de grafische server vastloopt.
• Ondersteuning voor eigen drivers:Het meest delicate geval is dat van de bestuurders van Nvidia, omdat het porteren hiervan naar de Xorg-hoofdtak al problematisch was en er in Xlibre geen garanties zijn dat ze zonder fouten kunnen blijven werken.

Ondanks deze uitdagingen zorgt Xlibre ervoor dat vrijwel alle Xorg-stuurprogramma's blijven werken na een hercompilatie. De community moet echter wel bereid zijn om te experimenteren en rekening te houden met mogelijke initiële instabiliteiten. De technische gemeenschap zelf heeft echter benadrukt dat er extreme voorzorgsmaatregelen moeten worden genomen bij het voor de eerste keer testen van de server, en heeft aanbevolen dit alleen te doen in testomgevingen of virtuele machines.

Maatschappelijke argumenten en toegankelijkheid: het debat met Wayland

Een van de belangrijkste punten die het debat tussen Xlibre/Xorg en Wayland-voorstanders heeft aangewakkerd, is toegankelijkheid. Op dit gebied heeft X11 nog steeds een voorsprong.

Veel ervaren gebruikers en ontwikkelaars beweren dat moderne omgevingen die afhankelijk zijn van Wayland, met name GNOME en KDE Plasma, aanzienlijke tekortkomingen hebben op het gebied van toegankelijkheid en toetsenbordfunctionaliteit, waardoor ze minder geschikt zijn voor mensen met speciale behoeften. Traditionele desktops zoals MATE, XFCE of Unity, die X11-georiënteerd zijn, bieden daarentegen nog steeds een uitgebreidere en flexibelere controle, met veel opties voor gevorderde gebruikers en gebruikers met beperkte mobiliteit.

De Xlibre-fork heeft ervoor gezorgd dat een deel van de community zijn bezorgdheid uitspreekt over de trend waarbij klassieke functionele elementen die ouderwets lijken, worden geëlimineerd of als "verouderd" worden beschouwd. Deze elementen zijn voor veel mensen essentieel, maar lijken misschien ouderwets. Hierbij komen zaken als geavanceerd vensterbeheer, menu's met toetsenbordbediening, netwerktransparantie, flexibele toetsindeling en ondersteuning voor meerdere invoer- en uitvoerapparaten om de hoek kijken.

Tegelijkertijd pleiten Wayland-voorstanders – vooral jongeren – voor het prioriteren van geavanceerde functies zoals adaptieve synchronisatie, ondersteuning voor HDR, variabele vernieuwingsfrequenties en een "veiliger" ontwerp vanaf het begin, hoewel hierdoor veel mogelijkheden verloren gaan die X11 al tientallen jaren biedt.

Kritiek en uitdagingen vanuit de technische gemeenschap

De reactie van de technische gemeenschap op de Xlibre-fork is zeer gemengd:

• Sommige stemmen wijzen op de risico's van het accepteren van bijdragen van Weigelt, bewerend dat zijn track record bestaat uit herhaaldelijke build-fouten, gevaarlijke ABI-wijzigingen en slecht beheer van de codestabiliteit. Sommigen raden zelfs aan zijn bijdragen aan Xorg te verbieden, uit angst voor onnodige fragmentatie en slechte onderhoudskwaliteit.
• Andere ontwikkelaars vinden het positief dat er tenminste één alternatief is, ook al is het een minderheidsvariant, zolang er maar een minimale community is die het actief wil houden.Voor hen is de diversiteit aan opties een pijler van vrije software.
• Het waarschuwt ook voor het risico dat Xlibre stagneert, zoals is gebeurd met andere forks die uiteindelijk alleen nog maar de compatibiliteit met nieuwe versies van GCC konden handhaven en weinig anders., zonder echte evolutie of significante gebruikersbasis.

Weigelt heeft zelf op deze kritiek gereageerd op forums en mailinglijsten. Hij benadrukte dat iedereen zonder discriminatie mag bijdragen aan Xlibre. Toch zijn zijn eigen berichten controversieel geweest vanwege hun directe en soms confronterende toon.

De kwestie van onafhankelijkheid, politiek en gemeenschap

Xlibre illustreert perfect hoe in de wereld van vrije software de grens tussen technologie, ethiek en politiek vrijwel niet bestaat. Sommigen zien de geboorte van deze fork als een legitieme reactie op de toenemende controle van grote bedrijven ("BigTech") over belangrijke projecten in het Linux-ecosysteem en op de oplegging van sociale en diversiteitsbeleidsmaatregelen die volgens hen op zichzelf discriminerend kunnen zijn.

Anderen zijn op hun hoede voor Xlibre's openlijk afwijkende standpunt ten aanzien van initiatieven zoals gedragscodes en inclusief discours. Ze vrezen dat het project gepolariseerde of uitsluitende standpunten zal oproepen. In de README van het project zelf wordt expliciet aangegeven dat het weigert een gedragscode aan te nemen die gelijkwaardig is aan een "ENOENT" (Unix non-entity error), wat in sommige kringen op enige sympathie heeft geleid, maar in andere op harde kritiek.

De strijd tussen functionaliteit, moderniteit en legacy

Een van de meestbesproken onderwerpen is de praktische confrontatie tussen het klassieke X11-model en de "all-in-Wayland"-aanpak van de grote distributies. In een uitgebreide en kritische analyse, gepubliceerd op websites als Dedoimedo en gespecialiseerde media als The Register, wordt benadrukt dat Wayland, na 15 jaar ontwikkeling, nog steeds niet over functies beschikt die door een aanzienlijk deel van de community als essentieel worden beschouwd:

• Ondersteuning voor problemen met VNC, extern bureaublad, SSH-doorsturen, aangepaste sleutels, toegankelijkheidsopties, oudere software en absolute bureaubladpositionering.
• Klachten van toonaangevende projecten zoals KiCad (een PCB-ontwerptool) over problemen met Wayland-integratie, waaronder menu's en de verwerking van meerdere vensters.
• Kritiek op de manier waarop Wayland wordt "opgelegd" door grote distributies, door de ondersteuning voor X11 te verwijderen zonder dat functionele pariteit is bereikt.
• Er wordt voortdurend verwezen naar het elimineren van klassieke opties in naam van modernisering, wat voor veel gebruikers (vooral oudere of gehandicapte gebruikers) betekent dat ze essentiële hulpmiddelen voor hun workflow of toegankelijkheid verliezen.

Xlibre streeft ernaar de X11-basis te onderhouden en te moderniseren, door verbeteringen op het gebied van beveiliging en codeopschoning te integreren, zonder dat dit ten koste gaat van de gebruikelijke functies. (medium meerdere monitoren, propriëtaire en open source drivers, professionele tools, enz.). Het doel is niet alleen om qua functionaliteit met Wayland te concurreren, maar ook om een ​​soepelere overgang te bieden voor gebruikers die terughoudend zijn om 'het nieuwe' te omarmen zolang het niet ten minste overeenkomt met wat ze al hebben en nodig hebben.

Impact, community en acceptatie: wat is de toekomst van Xlibre?

Sinds de aankondiging heeft Xlibre aanzienlijke belangstelling weten te wekken:

• Op GitHub heeft de repository al duizenden sterren en een groeiende community. die actief deelneemt aan zowel technische als maatschappelijke debatten. De Telegram-groep "x11dev" heeft meer dan 500 leden en er zijn talloze discussies geopend over alles, van codeontwikkeling tot juridische en ethische kwesties.
• De reacties op forums en 'sociale netwerken voor programmeurs' zoals Hacker News zijn gemengd, maar de aanwezigheid van de fork is inmiddels een vast onderwerp van debat en monitoring.In sommige gevallen zijn er zelfs beschuldigingen van vermeende lastercampagnes en informatiemanipulatie met betrekking tot de oorsprong van de fork, de redenen voor Weigelt's blokkering en het diversiteitsbeleid van Red Hat.
• Onder de motorkap biedt Xlibre al ondersteuning voor een lange lijst drivers voor zowel input als video (AMD, NVIDIA, Intel, Wacom, Synaptics, enz.), hoewel hercompilatie vereist is om een ​​correcte werking met de nieuwe ABI's te garanderen. De README en officiële documentatie benadrukken voorzorgsmaatregelen om onomkeerbare crashes tijdens de eerste tests te voorkomen.

Het bestaan ​​van Xlibre bevestigt de vitaliteit en verdeeldheid die er in de FOSS-community bestaat als het gaat om hoe de toekomst van de grafische ervaring op Linux eruit moet zien.Een duidelijke toewijding aan progressieve modernisering of een riskante sprong naar nieuwe paradigma's die nog niet volledig volwassen zijn. De uitkomst zal afhangen van het vermogen van het project om te stabiliseren, echte steun te verwerven in de grote distributies en een community te verzamelen die bereid is het te onderhouden en verder te ontwikkelen, voorbij de aanvankelijke controverses.

Zo wordt Xlibre een fenomeen dat veel verder gaat dan de technische kant. Het is een getemperde weerspiegeling van de debatten en spanningen die inherent zijn aan vrije software: autonomie ten opzichte van grote bedrijven, de constante strijd tussen innovatie en stabiliteit, de hartstochtelijke verdediging van universele toegang en toegankelijkheid, en de onvermijdelijke botsing tussen ego's en ideologische standpunten. De toekomst ervan is onzeker, maar de opkomst ervan heeft de discussie over wie de evolutie van de Linux-desktop moet leiden en hoe dat te doen zonder iemand achter te laten, heropend.